Interview psycholoog Estrella Montoya: hoe beïnvloeden hormonen en het brein psychologische processen?

Hormonen kunnen fysieke klachten opleveren; bijvoorbeeld opvliegers en pijn in je gewrichten. Het kan je dagelijks leven flink belemmeren. Maar een deel van de klachten in de perimenopauze kan ook psychisch zijn. Denk aan depressies en donkere gedachten. We spraken met psycholoog Estrella Montoya. Ze is gepromoveerd op het onderwerp dat gaat over hoe hormonen en het brein psychologische processen beïnvloeden. Daarnaast heeft ze onlangs een boek geschreven: Hormonen en vrouwen.

Hormonen en GGZ

Estrella is niet altijd psycholoog geweest. Tot 4 jaar geleden deed ze onderzoek aan de Universiteit Utrecht. Ze rondde haar promotieonderzoek in 2015 af en deed daarna nog meer onderzoek, met name naar de vrouwelijke geslachtshormonen. Tegenwoordig is ze psycholoog op een poli voor angst- en stemmingsstoornissen binnen een GGZ-instelling. Haar ambitie? Dit topic ook bespreekbaar én toepasbaar maken binnen de GGZ. Op dit moment zijn er niet veel psychologen die gespecialiseerd zijn in precies dit onderwerp. Terwijl er veel heel veel vrouwen zijn die kampen met psychische, hormoongerelateerde klachten.

Wat maakte dat jij meer wilde weten over de link tussen hormonen en psychische klachten?

‘Ten eerste Ik kreeg colleges van een hoogleraar die enthousiast was over het onderwerp hormonen. Maar ook persoonlijk voelde ik me aangetrokken. Ik ben zelf een vrouw met een cyclus die ik zeker opmerk. Daarbij komen er met de werking van hormonen zoveel factoren kijken. Denk aan je brein, lichaam en bijvoorbeeld de invloed van stress. Dat vind ik fascinerend.’ 

Welke vrouw komt bij jou?

‘Ik behandel niet alleen vrouwen met hormonale en psychische klachten. Er komen vrouwen bij mij met uiteenlopende problematiek. Wat ik wel vaak tegenkom, is vrouwen die een voorgeschiedenis hebben met depressies en deze depressieve gevoelens erger worden tijdens de premenstruele fase.  Dit wordt ook wel premenstruele verslechtering genoemd. Maar ik zie ook vrouwen die een blanco voorgeschiedenis hebben en opeens niet weten wat hun overkomt tijdens de overgang. Of vrouwen die een postpartum depressie krijgen. In deze gevallen weten we dat de psychische klachten die ze ervaren vaak ook met hormoonschommelingen te maken hebben.’

Hormonen en stemmingsklachten

‘Stemmingsklachten gaan echter in de meeste gevallen nooit alleen maar over hormonen. Ook andere factoren spelen mee. Kijk, hormonen kunnen een gevoeligheid creëren voor somberheid. Maar daarnaast kan het een opeenstapeling zijn van verschillende zaken. Stel, je bent net moeder geworden voor de eerste keer. Er komt op dat moment zoveel op je af.  Of er spelen dingen in je leven die veel stress veroorzaken. Dit helpt niet mee als je óók last hebt van sombere gevoelens.  Het één versterkt het ander. Het is niet alleen het hormoonstelsel dat wordt beïnvloed, maar bijvoorbeeld ook neurotransmittersystemen in de hersenen. Als je hormonen gaan schommelen, gaan stoffen als serotonine (gelukshormoon) ook schommelen. Dat heeft een andere werking van het brein tot gevolg, en een impact op je gemoed.

Grofweg heeft een vrouw twee periodes in haar cyclus. Het ligt ingewikkelder, maar laten we het simpel houden. De eerste twee weken van je cyclus (bij een regelmatige cyclus) zijn de hormoonwaarden laag. Tijdens de tweede helft gaan ze schommelen: ofwel, stijgen en dalen. Met name de stijging en daling van progesteron is in verband gebracht met depressieve gevoelens. In een regelmatige cyclus kun je ongeveer weten wat eraan zit te komen. Maar wordt jouw cyclus onregelmatiger, zoals tijdens de perimenopauze, dan raak je de controle kwijt en weet je niet meer waar je aan toe bent. Dat kan onvoorspelbaar voelen.’

De hamvraag: maar wat kunnen we doen?

‘Nummer één advies: geef aan wat je nodig hebt. Of dit nou bij je partner is, op werk of bij de huisarts. Hele heftige klachten kunnen op je (zakelijke) relatie(s) drukken. Als jij depressieve gevoelens ervaart, slaapproblemen hebt en er sprake is van flinke mentale workload, dan kun je je alleen of onbegrepen voelen. Laat je als vrouw horen. Ook op het niveau van informatievoorziening kan het beter. Ik hoop dat vrouwen in de toekomst veel sneller denken ‘Oh, mijn klachten zouden kunnen passen bij de perimenopauze’. Dat is nu zeker niet altijd het geval omdat er een gebrek is aan informatie over hormonen en psyche binnen de zorg.’

Ieder mens is anders

‘Hormonale gevoeligheid verschilt per vrouw. De één heeft last van psychische klachten, de ander minder of niet. Het is belangrijk om eigen signalen serieus te nemen, zonder dat je denkt dat je je aanstelt of iets dergelijks. Iedere vrouw heeft een andere biologie. Er heerst een taboe op niet stabiel zijn. Dat moet echt veranderen. Mannen hebben overigens ook een hormonale verandering gedurende de dag en gedurende het leven. Vanaf ongeveer 35 jaar daalt testosteron. Daar kunnen ook psychologische klachten bij komen kijken zoals onzekerheid. We hebben het er allemaal liever niet over. Laten we dat dus juist wel doen!’

Alle ballen in de lucht

‘Als je schommelingen in je gemoedstoestand ervaart, dan kan je het gevoel hebben niet meer van jezelf op aan te kunnen. Er komt nu een golf vrouwen aan die in de overgang zit en die werk combineert met klachten. Ik kan me voorstellen dat dit een nieuwe uitdaging met zich meebrengt. Je kunt niet alle ballen in de lucht houden, als je met klachten zit. Ook in je dagelijks leven zul je aanpassingen kunnen doen, om bijvoorbeeld meer balans te vinden wanneer als je psychische klachten ervaart. Dit lukt niet altijd; soms ervaar je dusdanig veel stress of zit je in een bepaalde situatie, dat je niet zomaar even iets rustiger kunt doen.’

En wat is goede zorg als je klachten ervaart?

‘Ik ben psycholoog en kijk holistisch. Zo kunnen vrouwen met hormoongerelateerde psychische klachten profiteren van leefstijlverbeteringen en hormonale behandelingen in combinatie met psychische hulp. Psychische hulp kan bijvoorbeeld inhouden dat je negatieve gedachten onderzoekt, of mildheid en zelfcompassie vergroot traint, zodat je beter met je klachten om kunt gaan... Helaas zijn er forse wachtlijsten in de GGZ. Dat is frustrerend. Daarom kunnen mensen die bijvoorbeeld lichte klachten hebben, zelf al kijken naar levensstijl of mindfulness en yoga beoefenen. Als je in die positie bent.'

Zorgverzekeraar

‘Het zou fantastisch zijn als hormoontherapie tijdens de overgang vergoed wordt door zorgverzekeraars en als psychologische behandeling van de premenstruele stemmingsstoornis, net als een reguliere depressie, vergoed wordt! Dat is nu nog niet het geval. Laten we erop hopen.’