Interview verpleegkundig overgangsconsulente Harriët den Nieuwenboer

Harriët den Nieuwenboer is verpleegkundig overgangsconsulente en heeft haar eigen praktijk: O-Care Consultancy. Je klopt bij haar (en haar concullega’s) aan als je overgangsklachten ervaart. Maar niet alleen daarvoor. Ook als je bijvoorbeeld meer kennis tot je wilt nemen over de overgansfase of als je meer informatie wilt over hoe deze fase je dient en hoe je je erdoorheen navigeert. Harriët heeft een kundig CV opgebouwd in de afgelopen jaren. Zo heeft ze op de IC gewerkt en geeft ze les op het AMC/de VU over – jawel – de overgang. Daarnaast is ze redactielid bij Vrouwenindeovergang.nl. 

Een leven na de overgang

'De overgang is de overgangsperiode tussen je 40ste en 60ste levensjaar waarin je vruchtbaarheid begint af te nemen. Als we gaan menstrueren als vrouw dan gaat dat ook in fases en met horten en stoten; je hormonen spelen op en je cyclus zal niet altijd even regelmatig zijn in het begin. Dat is ook zo in de overgang. Veel vrouwen die bij mij komen, zeggen dat hun leven stopt. Dat was heel lang geleden misschien wel zo: vrouwen overleden toen veel eerder. Nu brengen de meeste vrouwen nog 40% van hun leven na de overgang door.'

Voordelen

'Vrouwen koppelen hun overgang aan ouderdom en fysiologische achteruitgang. Meer dan aan verminderde vruchtbaarheid. Dat is jammer, want je lichaam is in de overgangsfase, waarin lichamelijke processen worden herijkt. Het doel is uiteindelijk dat je niet meer vruchtbaar bent. Dat heeft best veel voordelen. Zo word je wijzer, sta je steviger in je schoenen en kun je dingen wat meer vanaf een afstand bekijken.'

Even terug naar de basis. Wat is de overgang precies?

'De menopauze is de allerlaatste dag van je menstruatie. De overgang is de fase richting deze dag. Je lichaam maakt in deze fase steeds minder progesteron en oestrogeen aan. Progesteron geeft rust in je geest. Ik noem het ook wel het “zenhormoon”. Je slaapt er goed op. Als de progesteron lager wordt, raak je sneller geïrriteerd en slaap je slechter. Oestrogenen zorgen voor elasticiteit. Het is een collageenbouwer en een beschermend hormoon voor hart- en bloedvaten. Neemt oestrogeen af, dan gaat je er lijf erom vragen en krijg je allemaal klachten. Doodsoorzaak nummer 1 bij vrouwen is hartfalen. Voeding en leefstijl zijn dus erg belangrijk, maar ook hormoonsuppletie kan helpen.'

Waarom hebben we hier heel lang niet over geweten?

'Er was weinig kennis. We weten wel dat we als vrouw ongesteld worden, maar zijn verbaasd dat als we op ons 41ste een kind krijgen, we daarna vrij rap in de overgang kunnen komen. Bij vrouwen uit andere culturen is dit onderwerp heel normaal. Het maatschappelijk bewustzijn hier in Nederland mag anders. De overgang past in het hokje van oud worden. Maar we hebben als vrouw zoveel arbeidspotentieel en zijn hele goede mantelzorgers. Je kan het dus ook positief belichten. Je bent misschien wel klaar met vruchtbaar zijn, maar je kunt het ook als kantelpunt zien: wat wil ik voor mezelf en de ander? Kennis is heel belangrijk.'

Geen paniek, het is de overgang

'Ik heb vrouwen in mijn praktijk die door een ambulance werden opgehaald, omdat ze dachten dat er iets ernstigs aan de hand was. Achteraf gezien bleek het een paniekaanval. Maar er komen ook vrouwen met reumatische klachten die bij de huisarts en de reumatoloog zijn geweest. Dan komen ze bij mij en blijken ze oestrogeentekort te hebben, waardoor collageen niet wordt opgebouwd en je last krijgt van je gewrichten. Als je de vrouw kennis geeft over hoe het zit, dan snappen ze het. Dit kan ook een katerig gevoel geven. Zeker als ze al heel lang bezig zijn en van het kastje naar de muur worden gestuurd. Logisch. En dit soort gevoelens mogen er absoluut zijn. Een overgangsconsulente kijkt graag met je mee en luistert naar je, zonder dat je het idee krijgt dat je gek bent. Eigenlijk zouden huisartsen vrouwen veel eerder direct naar een overgangsconsulente moeten sturen. Dat scheelt iedereen een hoop gedoe.'

Wat doet de overgang met de manier van leven/werken?

'Het veroorzaakt verzuim, maar ook lagere arbeidsproductiviteit. Doordat de vrouw slechter slaapt en geheugenproblemen kan hebben. Veel vrouwen gaan parttime werken. Ze hebben zelf minder energie. Ook nemen de zorghormonen af in de overgang, waardoor je dus minder vrouwen in de zorg ziet. Omdat ze daar letterlijk minder behoefte aan hebben. Terwijl we ze zo hard nodig hebben! Eigenlijk zou er onderzoek gedaan moeten worden op de werkvloer of het verzuim echt komt door de werkomgeving of door de overgang. In het dagelijks leven zie je dat veel vrouwen in de overgang willen scheiden. Is dat omdat de relatie helemaal op is? Of is het wederom de overgang? Het is niet zo zwart-wit natuurlijk, maar ondersteuning in de overgangsfase kan echt zorgen voor meer balans en geluk. Als overgangsconsulente wil je de vrouw ook gelukkig zien. Een grapje kan dan al helpen.'

Hormoonsuppletie en leefstijl

'Wij kunnen als overgangsconsulenten geen hormoonsuppletie voorschrijven. Wel zijn we adviserend, kennen goed de richtlijnen en kijken met de vrouwen mee naar ‘wat kan er en wat is er nodig?’. Leefstijl is de eerste aanpak. Maar ook stressreductie door sporten (krachttraining) kan helpen. De opgebouwde adrenaline van een dag gaat dan uit het lichaam. Yoga is bijvoorbeeld prima, maar het ontlaadt niet echt. Sporten is een releasemodel. Je bouwt de hele dag stress op (vaak onbewust). Dan kom je thuis, moet je nog koken, misschien de kinderen helpen met huiswerk et cetera. Eenmaal in bed, lig je klaarwakker naar het plafond te staren. Als je lichaam veel stress heeft, dan drukt het de oestrogeen en progesteron weg. En dat heb je al niet veel in de overgang. Bouw rust in je dag in en beweeg. Is niks zweverigs aan. Het is toch eigenlijk raar dat we veel geestelijk en zittend werk doen, maar lichamelijk onze energie niet meer kwijt kunnen. Omdat in de overgang je systemen gekanteld worden, ga je merken waar je lijf behoefte aan heeft of niet goed op reageert.'

Wat doet een overgangsconsulente?

'We hebben een format en medisch dossier aangepast op onze doelgroep. We willen weten welke klachten je hebt en wat je kernvragen zijn. Maar we kijken ook breder. Bijvoorbeeld naar je medische voorgeschiedenis. Is er sprake van een eerdere depressie? Hoe is je zwangerschap geweest? We kijken waar je tegen aanloopt en hoe je dit zelf kan oplossen met leefstijl en eventueel hormoonsuppletie. Je zou kunnen zeggen dat we gespecialiseerd zijn in zelfzorg en in het stellen van de juiste vragen. Zo kijken we ook naar rollen en relaties en je ademhalingssysteem. We lopen al je systemen af. Daarin verschillen wij ook van gynaecologen, die pakken meer het medische aspect. Signalen die afwijkend zijn, beleggen we altijd bij andere hulpverleners. Wat er goed is én gaat bekrachtigen we door aan te geven dat sommige klachten heel normaal zijn in de overgang.'

Geen andere loketten

'Als vrouwen de juiste kennis krijgen, zal er minder zorg worden afgenomen bij andere loketten. Gynaecologen hebben flinke wachtlijsten. Vrouwen die niet-complexe zorg nodig hebben, kunnen prima naar ons toe. Bij rode vlaggen sturen we ze naar huisartsen of gynaecologen.'

Geen verwijsbrief

'Mensen hebben geen verwijsbrief nodig om naar ons toe te gaan. We zijn medisch opgeleid. Als iemand bijvoorbeeld langskomt met een schildklierprobleem, dan weet ik wat het is. Wat ik zelf moeilijk vind, is dat huisartsen ons lastig weten te vinden. Jammer, want een bezoek aan een overgangsconsulente ontlast het systeem en het ontlast de huisarts zelf. Vrouwen hebben recht op goede zorg. Dat levert de maatschappij iets op en als ze nu goed gaan zorgen voor zichzelf voorkomt het later problemen als osteoporose en hart- en vaatziekten.'